مستند «روزگار گل‌آقایی» به کارگردانی محمدحسن یادگاری، یکی از آثار شاخص در حوزه پرتره‌نگاری فرهنگی در ایران معاصر است. این مستند که به زندگی، آثار و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی کیومرث صابری فومنی، طنزنویس و چهره‌ی فراموش‌نشدنی ادبیات مطبوعاتی ایران می‌پردازد، مورد توجه رسانه‌ها و منتقدان قرار گرفته است. در این مطلب، با تمرکز بر نقد منتشرشده در خبرگزاری تسنیم، به تحلیل محتوایی و جایگاه این مستند در روایت تاریخ طنز ایران می‌پردازیم.
گل‌آقا؛ طنازی در دوران قبح
یکی از برجسته‌ترین نکاتی که تسنیم به آن اشاره دارد، جسارت صابری در پرداختن به طنز در دورانی است که طنز در رسانه‌ها هنوز مشروعیت و مقبولیت اجتماعی نداشت. صابری در سال‌هایی که نقد و اعتراض در قالب طنز ناپسند شمرده می‌شد، با نوشتن در ستون‌های معروف «دو کلمه حرف حساب» در روزنامه اطلاعات و سپس پایه‌گذاری مجله گل‌آقا، فضای جدیدی را در ادبیات مطبوعاتی ایران گشود. این مسیر جسورانه به‌وضوح در مستند «روزگار گل‌آقایی» نمایش داده می‌شود.
از معاونت رئیس‌جمهور تا روزنامه‌نگار منتقد
یکی از نقاط قوت مستند، روایت دقیق از مسیر تغییر حرفه‌ای کیومرث صابری است. او که مدتی معاون فرهنگی نخست‌وزیر در دولت موسوی بود، به‌یک‌باره مسیرش را عوض کرد و به نویسندگی و طنزپردازی روی آورد. این تصمیم که در مستند با مصاحبه‌های افراد نزدیک و تصاویر آرشیوی به‌خوبی بازنمایی شده، به‌زعم تسنیم، نشان‌دهنده‌ی عمق تعهد فرهنگی و رسالت اجتماعی صابری است.
طنز به مثابه ابزار اعتراض نرم
خبرگزاری تسنیم تأکید دارد که صابری با زبانی نرم، اما مؤثر، دغدغه‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی زمان خود را در قالب طنز بیان می‌کرد. زبان او نه هتاکانه بود و نه اغراق‌آمیز، بلکه برآمده از دقت، هوش و شجاعت یک نویسنده‌ی مسئول بود. مستند نیز این ویژگی را به‌خوبی منعکس می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه گل‌آقا به جای نقد تند و تقابلی، مسیر روشنگری عمومی را برگزید.
بازخوانی تاریخ فرهنگی دهه‌های گذشته
در نگاه تسنیم، «روزگار گل‌آقایی» فقط یک مستند بیوگرافی نیست؛ بلکه بازخوانی‌ای از تاریخ فرهنگی و رسانه‌ای ایران در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ است. با مرور شکل‌گیری و گسترش مجله گل‌آقا، مستند به بررسی فضایی می‌پردازد که در آن طنز توانست جایگاه خود را به عنوان یک ژانر فرهنگی مهم تثبیت کند. گفتگو با همکاران، خانواده و اهالی مطبوعات، مستند را از حالت تک‌روایتی خارج و به اثری چندوجهی تبدیل کرده است.
نقد فنی مستند
در کنار محتوای ارزشمند، باید اشاره کرد که ساختار مستند از لحاظ فنی نیز قابل قبول است. ریتم مناسب تدوین، موسیقی پس‌زمینه متناسب با فضای نوستالژیک، استفاده از آرشیو و تصویرسازی خلاقانه، همگی باعث شده‌اند «روزگار گل‌آقایی» از یک مستند صرفاً گزارشی فراتر رود و به روایتی سینمایی از یک دوره مهم فرهنگی تبدیل شود.
جمع‌بندی
مستند «روزگار گل‌آقایی» تصویری دقیق و درعین‌حال انسانی از یکی از چهره‌های اثرگذار در ادبیات طنز ایران ارائه می‌دهد. نقد خبرگزاری تسنیم با تمرکز بر جنبه‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی شخصیت صابری، ارزش این مستند را در مستندسازی پرتره‌های فرهنگی برجسته کرده است. اگر به تاریخ مطبوعات، طنز سیاسی یا نقش فرهنگ در تحول اجتماعی ایران علاقه‌مند هستید، تماشای این مستند را از دست ندهید.
